Ik kan me eigenlijk niet herinneren ooit gehuild te hebben om een tekst. Niet dat geschreven woorden me niet raken, maar ze blijven (vaak) ook op veilige afstand van mijn gevoel. Toen ik het artikel in de Washington Post uit had, was ik echter diep geraakt. Net niet in tranen, maar toch maakte een diep verdriet zich van mij meester. Het ging over het N-woord. En eigenlijk ook weer niet.
De context. Op 31 juli verscheen er in NRC een artikel over racisme in Amerikaanse boeken. Boven de tekst stond de (prikkelende titel) ‘Nigger are you crazy?’ en de illustraties lieten een keur aan racistische vooroordelen zien, want daar ging het artikel immers over. Voor de duidelijkheid: ik heb het artikel van NRC (nog) niet gelezen. Het lijkt me niet relevant voor dit verhaal. Het gaat mij om het artikel wat over dit artikel (of liever: over de titel en de illustraties) werd geschreven op 13 augustus in de Washington Post.
Zoals dat in het internettijdperk gaat: het (Nederlandse) artikel kwam via-via onder ogen van Karen Attiah, journaliste van de Post. Ze had het artikel niet gelezen (want in het Nederlands) maar schreef een gedecideerde aanklacht tegen de journalistieke keuzes van NRC. De titel kon echt niet ‘want die ligt heel gevoelig in de VS’ en ‘oh ja, ik heb twee Nederlandse mensen met een donkere huidskleur gevonden die dat met mij delen, dus het ligt in Nederland ook gevoelig’. De illustraties kunnen eveneens rekenen op grove afkeuring ‘want het zijn stereotypen van het zwarte Amerika’. Zelfs de Zwarte Pieten-discussie (!) werd door Karen gebruikt om haar mening kracht bij te zetten: NRC (en eigenlijk heel Nederland) is racistisch. En dat ze (we?) dat zelf niet snappen – of niet willen erkennen – is een schande.
Het betoog was daarmee verworden tot een aanklacht op de integriteit en naar mijn idee ook de Nederlandse ruimdenkendheid. Zo voelde het althans. Omdat ik begreep dat binnen de context van het verhaal (ook al heb ik het artikel net als Karen niet gelezen, het onderwerp is mij bekend), de titel en de illustraties, goed te verdedigen zijn. Voor mij staat om te beginnen niet vast dat een uitspraak, tekst, tekening of wat dan ook dat door iemand of meerdere iemanden als beledigend wordt ervaren, daardoor verwerpelijk is. Een samenleving werkt alleen als we allemaal mogen denken en zeggen wat we willen, zolang we het respect voor elkaar maar niet uit het oog verliezen. Zeker als iets niet tot doel heeft te kwetsen, zoals in NRC (uiteraard) het geval is, maar om een pijnlijk fenomeen te beschrijven en illustreren.
Daarnaast is het vooral ook een vraag: is het fair om het artikel als zodanig volledig buiten haar context te rukken en tegen de meetlat van de Amerikaanse racisme-vraagstukken te leggen? Het antwoord lijkt me hoe dan ook: nee. Context is altijd belangrijk. Een uitspraak kan binnen de context volkomen logisch zijn en net daar buiten een gotspe. Nog los van of NRC bewust of niet zwarte mensen in de VS (of in Nederland) zou proberen te beledigen, kan je dat nooit juist afwegen aan de titel en de tekeningen alleen. Het artikel is geschreven in een andere taal, cultuur en binnen een context die de schrijfster nooit heeft proberen te begrijpen, waardoor zij er per definitie geen uitgebalanceerd oordeel over kan vellen.
Het is – of het voelt – gemakzuchtig om dat wel te doen. In april was ik in het Afrika Museum in Berg en Dal. Zonder context zou zowat alles wat er in het museum te zien was, een zeer ernstige vorm van racisme zijn. Het museum laat – net als NRC – ook de duistere kanten van de kijk op mensen met een donkere huidskleur zien, waarin de stereotypen niet geschuwd worden. Sterker nog: ze werden je indringend in je gezicht gedrukt. En dat lijkt me juist goed. We lossen racisme niet op – helaas – door de beelden te vernietigen die ons niet bevallen. Als we de problemen al oplossen zal dat moeten gaan door in gesprek te blijven en niet bij ieder woordje of tekening die afwijkt van wat politiek correct genoemd kan worden, te roepen dat het een schande is.
Wat zou het mooi zijn als we niet zo zwart-wit meer zouden denken. Helaas helpt een stuk als dat van mevrouw Attiah daar niet aan mee. Hoewel vanuit haar context de woede misschien ook wel weer te begrijpen is: het is helaas niet meer dan olie op het vuur gooien zonder daadwerkelijk dichter bij een oplossing te (willen?) komen. Het mooie is: ik vind dat ze dit mag zeggen. En het mooie is: ik vind dat ik dit mag zeggen. Waar ik echter verdrietig was word is dat je – mede door dit soort artikelen – weet dat de dialoog het misschien wel nooit gaat winnen van de vluchtige klacht.
Comments