De Week van de Psychiatrie stond dit jaar in het teken van stigmatisering. Met zijn ASS-stoornis, een autismespectrumstoornis en Wajong-uitkering weet Jasper Wagteveld uit eigen ervaring hoe het is om tegen vooroordelen op te lopen. Een gesprek over stigma en werk.
In 2010 liep zijn laatste contract af. Met volle overgave stort hij zich op dit moment op het voorzitterschap van de cliëntenraad West-Overijssel en vicevoorzitterschap van de divisie Jeugd en autisme van Dimence. Het moet, zo geeft de uitgesproken Jasper Wagteveld aan, absoluut geen zielig verhaal worden. “Wajongeren, de overheid en werkgevers hebben hierin een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De meeste mensen met een uitkering die ik ken zitten in de berustingsfase, maar ik heb mezelf absoluut nog niet afgeschreven voor de arbeidsmarkt.” Rond zijn twaalfde kreeg Jasper Wagteveld (31) de diagnose ASS. Zonder moeite rondde hij echter een mbo- en een hbo-studie (hogere) informatica af. “Tijdens mijn opleiding waren er geen problemen. Ik deed een IT-opleiding, dus daar zitten wel meer mensen met een slag van autisme.” Toen hij daarna steeds vaker door zijn gedrag in de problemen kwam besloot hij hulp te zoeken. Via de huisarts kwam hij terecht bij wat toen nog het Riagg heette en hij zit tegenwoordig bij de GGz-instelling Dimence. “En sindsdien ben ik gehandicapt en cliënt,” zegt Jasper smalend. “Autisme is ook een heel serieuze handicap die bij mij inbreekt op alle belangrijke levensdomeinen: sociaal, relationeel, werk en wonen.” Hij had toen al sinds zijn zeventiende een Wajong-uitkering (Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten). Jasper werd voor 80 tot 100 procent afgekeurd. Hoewel hem dat een stuk inkomenszekerheid gaf, wilde hij niet zijn hele leven thuis blijven zitten. En dus ging hij van het ene re-integratietraject naar de volgende. Als wajongere kunnen bedrijven gebruikmaken van voordelige regelingen, zoals subsidies.
Wajong-ambassadeur
Het lukte om een baan te vinden bij een schildersbedrijf. “Op een gegeven moment werkte ik daar zonder enige subsidie. Ik had het naar mijn zin, ik had ook veel vrijheid. Vaak denken mensen dat iemand met autisme altijd structuur moet hebben maar dat moet je bij mij dus niet doen. Dan word ik helemaal crazy.” Het ging goed totdat het bedrijf fuseerde en zijn nieuwe baas bepaalde dat Jasper alles wat hij eerder zelf deed, nu vooraf moest voorleggen aan zijn chef. Het liep uit op een confl ict, met een gedwongen vertrek tot gevolg. Jasper werd vervolgens Wajong-ambassadeur bij CNV Jongeren. “Ik kwam als vrijwilliger binnen om aan bedrijven voorlichting te geven over de Wajong. Tot UWV (verantwoordelijk voor onder meer de uitvoering van de Wajong, red.) er achter kwam dat CNV Jongeren zelf geen wajongere in dienst had en eiste dat ze ook iemand zouden aannemen. Dat werd ik.” Maar ook het contract wat Jasper daar had werd eind 2010, na een jaar, niet verlengd omdat het budget op was. Daarbij werd hij ook als lastig ervaren. “Ik ben nou eenmaal niet zo van de intermenselijke samenwerking. Ik heb toen gezegd: al was er twee miljoen euro, dan nog was mijn contract niet verlengd. Ik zat toen veel minder ver in mijn ontwikkeling dan nu. Ik kan mij gemakkelijker in toom houden nu.”
3-0 achter
Toch bleek het niet gemakkelijk om opnieuw werk te vinden. “Ik loop heel vaak tegen vooroordelen op. Het beeld is bijvoorbeeld dat wajongeren veel ziek zijn, terwijl het omgekeerde vaak waar is. Bovendien: het is mooi om met een Wajong-uitkering een bedrijf binnen te komen, maar je staat ook meteen met 3-0 achter. Want het is nogal wat als je 80 tot 100 procent bent afgekeurd. Je zou denken dat je dan maar maximaal 20 procent kan werken, maar dat is dus niet zo. Dat moet je allemaal uitleggen.” Vooral in de persoonlijke benadering komt hij soms de vreemdste dingen tegen. “Het komt voor, ook binnen Dimence, dat mensen die zich aan mij storen direct naar mijn behandelaar stappen in plaats van naar mij. Sommige mensen denken blijkbaar: iemand met een GGz-achtergrond is eng, want je weet niet hoe hij gaat reageren. Maar we zijn toch allemaal gewoon mensen?” Daar komt bij dat Jasper met zijn hbo-diploma niet voldoet aan het vooroordeel dat bij bedrijven leeft over wajongeren. “Het misverstand is dat alle wajongeren op mbo-niveau of lager functioneren. Daarbij is mijn ervaring dat je met een herkenbare handicap, je zit een rolstoel of hebt een blindengeleidehond, gemakkelijker binnenkomt bij een bedrijf. Met een GGz-aandoening is het toch lastiger om te zien wat voor begeleiding iemand nodig heeft.” En dus reageert Jasper op vacatures en verstuurt hij open sollicitaties. “Maar uitgenodigd ben ik nog nooit.”
Empoweren
Jasper Wagteveld heeft wel ideeën die het wajongeren gemakkelijker moeten maken om een baan te vinden. “Bedrijven moeten meer openstaan voor bijvoorbeeld een leerwerktraject, een soort proefperiode waarin een wajongere zijn uitkering behoudt. Dit hoeft een werkgever niets te kosten. En so what als er maar geld is voor een jaar? Dan heeft iemand toch weer een jaar werkervering opgedaan. Als je daar maar open over communiceert.” Wat hem betreft worden bedrijven zelfs gedwongen om arbeidsgehandicapten in dienst te nemen. “Het is het proberen waard lijkt me. Het is allang bewezen dat zoals het nu gaat, de folders, de tvspotjes, niet werkt. Bedrijven verzinnen van alles als er vanuit de politiek met een quotum – een minimum aan gehandicapten op de werkvloer – wordt geschermd. Dat is voor mij wel het bewijs dat het zou kunnen werken. En als bedrijven zich er niet aan houden: een hoge boete geven.”
Net mensen
Maar dat wajongeren moeilijk werk vinden ligt niet enkel aan de werkgevers; ook (jong) gehandicapten zelf en de ‘betuttelende’ overheid spelen een rol. Voorwaarde om de welwillende wajongeren tegemoet te komen is volgens Jasper wel dat ze er financieel ook op vooruit gaan als ze werken. “Het is nu soms gewoon onaantrekkelijk om te gaan werken omdat er dan allemaal voordelen wegvallen. En het UWV heeft ook veel mensen in trajecten zitten die helemaal niet klaar zijn om te gaan werken. Dat heeft geen zin. Zorg dat ze eerst hun problemen oplossen en laat ze dan pas re-integreren. En heel veel mensen met autisme hebben maar één ding nodig: een schop onder hun hol. Vaak wordt er zoveel voor ons geregeld dat zelf nadenken niet meer hoeft. Toen ik voorlichting moest geven over de Wajong moest ik vertellen dat wajongeren allemaal erg gemotiveerd zijn. Onzin natuurlijk, het eerlijke verhaal is dat ze er net zo goed tussen zitten die niet willen. Het zijn net mensen.”
Visitekaartje
Jasper kent verschillende mensen die op hbo-niveau functioneren maar in een dagbesteding zitten. “Maar ook in sociale werkplaatsen zitten veel mensen waarvan ik denk: die horen daar niet thuis. En een geld wat daar in gaat zitten. Daarom mis ik soms de nuance ook wel als het over bezuinigingen gaat. Over het algemeen is de gehandicaptenindustrie er niet op gericht om mensen te empoweren. Terwijl ik er van overtuigd ben dat ook mensen met een handicap heel veel zelf kunnen.” Als voorbeeld noemt hij zijn Dimence. “Wat zou er nou leuker zijn dan dat er twee ex-cliënten achter de balie zitten als je binnenkomt? Dat zou toch het perfecte visitekaartje zijn? Als cliëntenraadslid kun je dat soort dingen tenminste aankaarten.” Over empoweren gesproken: als cliënt moet hij toestemming vragen om zijn eigen dossier in te mogen zien. “Daar zijn we als cliëntenraad ook mee bezig. Het is toch mijn dossier en niet dat van hen? Als het aan ons ligt komt er een online omgeving waarin de cliënt eigenaar wordt van zijn gegevens, waarbij behandelaars toestemming moeten vragen om deze informatie in te kunnen zien.” Zelf heeft hij de hoop op een baan zeker niet opgegeven. “Ik ben niet van de afdeling berusting. Het liefst zou ik mijn uitkering bevriezen en gewoon ergens gaan werken. Ik kan nu echter als cliëntenraadslid meepraten op een niveau dat ik in een baan hoogstwaarschijnlijk niet zal vinden. Als ik een baan wil moet ik genoegen nemen met een mindere functie. Ik sprak laatst iemand die al 25 jaar in de centrale cliëntenraad zit. Ik vroeg of niemand met wie hij aan tafel had gezeten ooit had gezegd: we gaan eens kijken of we wat voor jou kunnen regelen. Nee dus, een drama.”
Oorspronkelijke publicatie: Zorg & Zeggenschap, mei 2013
Commentaires